زراعت چوب یکی از مهم‌ترین طرح‌های سازمان جنگل‌ها برای حفظ و تأمین چوب موردنیاز کشور محسوب می‌شود. برای ممانعت از تخریب جنگل‌ها می‌توانند از این طرح راهبردی استفاده نمایند تا فرصتی ایجاد شود در سال‌های آینده بتوانید از این منابع طبیعی برخوردار شوید. به‌طورکلی ایران کشوری که تنها 7 درصد از مساحت کل آن را جنگل تشکیل می‌دهد و این مسئله اهمیت اکوسیستم‌های جنگلی کشور که شامل انواع گونه‌های جانوری و گیاهی هستند، اضافه می‌کنند. امروزه حفظ درختان از جایگاه و اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. یکی از ابزارهای مهم برای مقابله با گرمایش جهان درختان هستند، چراکه قابلیت جذب میزان بسیاری از دی‌اکسیدکربن را دارند و امکان دارد با ورود جو به زمین تأثیرات گلخانه‌ای بیشتر شود. به‌طورکلی تنها مسئله تغییرات آب‌وهوایی و گرمایش جهان نیست که درختان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند. در مناطقی که جنگل‌های محدودی دارند چنین اکوسیستم‌هایی از نعمت‌های خداوند به‌شمار می‌رود که علاوه‌بر جذب گردشگر، نعمت بسیاری برای ساکنان جنگل خود به ارمغان می‌آورند.
نکات مهم برای زراعت چوب
نکته قابل‌توجه و ضروری این است که زراعت چوب یکی از سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و نیازمند صبر و حوصله بسیار زیادی است؛ بنابراین این زراعت هرچند بازدهی بالایی دارد، اما برای رسیدن به مرحله برداشت نیاز به گذشت زمان نسبتاً طولانی خواهد داشت. گرفتن مجوز لازم برای کاشت و برداشت این محصول از دیگر نکاتی است که امکان دارد در مناطق گوناگون متفاوت باشد. حداقل زمان برای رشد و نمو درختان زراعت شده 5 سال است و کیفیت چوب تولید شده تأثیر مستقیمی در میزان فروش آن دارد. در این مدت‌زمان نگهداری از باغ از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در برخی از مواقع خسارت یک آفت چوب‌خوار در پایان دوره کشت می‌تواند زحمات چندساله یک باغدار را هدر دهد. در این صورت یکی از نکات مهم و کلیدی در ابتدای ورود به این بخش حفظ و نگهداری زراعت چوب است. کشت همراه در سال‌های نخست (اول تا سوم) کاشت درختان یکی از عواملی که کشت چوب را اقتصادی‌تر می‌کند و می‌توان برحسب نوع منطقه و شرایط موجود گیاهان زراعی متعددی را برای کشت در ردیف‌های بین درختان انتخاب کرد.
جایگاه و اهمیت زراعت چوب در کشور
ایران در منطقه‌ای قرار دارد که سهم اراضی جنگلی آن بسیار اندک است و یکی از کشورهای کم‌برخوردار از جنگل به‌حساب می‌آید. امروزه برآورد مساحت جنگل‌های ایران حدود 14/2 میلیون هکتار است. درحالی‌که درگذشته نه‌چندان دور این مساحت 18 میلیون هکتار بوده که طی چند سال اخیر به دلایل مختلفی از قبیل بهره‌برداری بی‌رویه، توسعه شهرها و تأسیسات شهری، صنعتی و تخریب و تجاوز با کاهش جدی مواجه شده است. عمده‌ترین مکان تأمین چوب کشور را جنگل‌ها تشکیل می‌دهند. در دهه‌های گذشته برداشت به‌صورت سالانه از این جنگل‌ها تا 1/5 میلیون مترمکعب چوب در قالب طرح‌ها بهره‌برداری شده است. همچنین 6 تا 7 میلیون مترمکعب به‌شکل مصارف سنتی از طریق روستائیان و دامداران منطقه و 6/1 میلیون مترمکعب چوب در قالب قاچاق برداشت شده است. در اواخر دهه 80 میزان برداشت چوب در سال به کمتر از یک میلیون مترمکعب رسیده و در چند سال اخیر به دلایل و مسائل زیست‌محیطی بهره‌برداری از جنگل‌های شمال متوقف شده است. یکی از شاخصه‌های کشورهای توسعه‌یافته میزان مصرف چوب و فرآورده‌های آن نظیر کاغذ محسوب می‌شود.
این رقم استفاده در کشور ما از 2/0 مترمکعب کمتر بوده که نسبت به متوسط جهانی که 3/0 مترمکعب است، کمتر خواهد بود. فرایند پرشتاب توسعه و افق‌های رشد اقتصادی کشور ضرورت توجه جدی به تأمین چوب و فرآورده‌های چوبی موردنیاز را برای چشم‌اندازهای آینده بیش‌ازپیش تعیین می‌کند. فراورده‌های چوبی و واردات آن در اغلب مواقع به‌صورت چوب خام، خمیرکاغذ، کاغذ و مقوا، تخته فیبرها و در مقدار کمتر روکش، نئوپان و مصنوعات چوبی است. میزان واردات علاوه‌بر نیازهای موجود تحت تأثیر دیگر عوامل از قبیل منابع ارزی، قرنطینه و دیگر عوامل بوده و آمار و ارقام سالانه آن همواره از فراز و نشیب‌های بسیار زیادی بهره‌مند بوده است. عدم توازن در واردات چوب در حجم بالای موردنیاز کشور، ناتوانی عرصه‌های جنگلی در تأمین چوب موردنیاز به دلایل اهمیت خدمات زیست‌محیطی جنگل‌ها از قبیل حفظ آب‌وخاک و غیره موجب شده تا بسیاری از صنایع کوچک مانند تخته‌بری‌ها و جعبه‌سازی‌ها به‌دلیل مشکلات تهیه مواد اولیه به فعالیت‌های فصلی و موقت بپردازند.
راهکار اشتغال‌زایی و درآمدزایی
از مزایای چوب زراعت علاوه‌بر کسب حفظ منابع طبیعی و تنفس جنگل‌ها، یک تکنیک برای اشتغال‌زایی و کسب درآمد محسوب می‌شود. تمام ذخایری که در جنگل‌های کشور هستند بسیار ارزشمندی بوده و میلیون‌ها سال طول کشیده تا به این شکل درآمده‌اند و باید در حفظ این جنگل‌های ارزشمند تلاش کنیم. جنگل‌ها جزء سرمایه ملی کشور به‌شمار میروند و ما باید امانت‌دار خوبی برای حفظ آن باشیم تا آیندگان نیز بتوانند از این نعمت ارزشمند برخوردار شوند.
مهم‌ترین عوامل بازدارنده قاچاق چوب
یکی از وظایف مهم سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری حفظ آب، خاک و پوشش گیاهی است. امنیت زیستی و غذایی و حیات ما به منابع طبیعی وابسته است. یکی از اقدامات مهم برای حفاظت از جنگل زرع چوب است. یکی از مهم‌ترین اهداف حفاظتی سازمان جنگل‌ها زراعت چوب است و اصلی‌ترین عامل بازدارنده قاچاق چوب محسوب می‌شود. واردات چوب با پوست مستعد آفت است و باید در مبدأ آفت‌زدایی شود، چوب‌های وارداتی باید بافاصله مناسب از جنگل آفت‌زدایی شوند. امروزه یکی از مهم‌ترین اهدافی که باید صورت گیرد توقف بهره‌برداری از جنگل‌ها است.
توسعه زراعت چوب
انواع درخت‌های زودبازده و سریع‌الرشد و گسترش کشت درختان چوبده طرح ملی زراعت چوب شامل صنوبر، پالونیا و اکالیپتوس است. به‌طورکلی متوسط سالانه بهره‌برداری از جنگل‌ها در سال یک هکتار برابر با دو و نیم مترمکعب است، سالیانه بین 15 تا 20 مترمکعب در هکتار چوب می‌توان تولید کرد. از اهداف این طرح استفاده درست از آب‌وخاک کشور و ممانعت از تخریب و فرسایش این منابع، صرفه‌جویی ارزی با کاهش یا ازبین‌بردن واردات محصولات چوبی، کاستن فشار بی‌رویه وارده به عرصه‌های جنگلی، گسترش فضای سبز کشور در حد استانداردهای جهانی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید به میزان 175 میلیون نفر روز در هرسال تنها در قسمت کاشت و برداشت صرف‌نظر از فعالیت‌های جنبی و صنایع مرتبط است.
براساس طرح زراعت از سال 95 تا 400 باید 75 هزار هکتار از اراضی ملی انجام شود، اما تنها 17 هزار هکتار یعنی 20 درصد اجرا شده است. درحالی‌که استقبال مردم از کالای چوبی با چوب ایرانی افزایش‌یافته است و باید توجه داشت از ظرفیت اشتغال صنعت چوب هم تنها بین 30 تا 40 درصد استفاده شده و این یعنی طرح با شکست مواجه شده است. امروزه می‌توانید 60 تا 70 درصد از نیاز چوب کشور را از طریق زراعت چوب تامین کرد و باقی هم از درختان جنگلی باغ‌ها تهیه می‌شود.
از دیدگاه محیط زیستی
یکی از بزرگ‌ترین تثبیت‌کننده‌های دی‌اکسیدکربن درختان جنگلی به‌شمار میروند. درختان جنگل دی‌اکسیدکربن را از هوا جذب کرده و با ذخیره آن در خود با مرگ درختان این کربن مجدداً به محیط برگشت داده می‌شود. درصورتی‌که رشد جنگل یک جریان مثبت داشته باشد میزان دی‌اکسیدکربن محیط کاهش می‌یابد، در نتیجه موجب تعدیل اثر گلخانه‌ای می‌شود. با توجه به این‌که قطع درختان موجب کاهش رشد خالص جنگل می‌شود، کشت درختان تا حدودی می‌تواند این کمبود را جبران کند، اما با وجود این‌که میزان جذب دی‌اکسیدکربن از طریق یک درخت بالغ بسیار بیشتر از نهال‌های تازه کشت شده است، باید در برابر هر درخت بریده شده چندین نهال جدید کشت شود. ازآنجایی‌که تراکم درختان جنگل یکسری محدودیت دارند می‌توان زمین‌های غیر جنگلی را برای کشت نهال جدید در نظر گرفت که به‌عنوان زراعت چوب مطرح می‌شود.
درختان متعدد دارای میزان جذب دی‌اکسیدکربن بسیار متفاوتی هستند. درختان اصلاح شده ژنتیکی باهدف زراعی از قبیل سرعت رشد بالا و نگهداری کم می‌توانند از لحاظ جذب دی‌اکسیدکربن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار باشند. زراعت چوب می‌تواند با حداقل محدودیت در بخشهای مختلف ایران انجام گیرد.
از دیدگاه اقتصادی
درخت‌کاری می‌تواند با اهداف تجاری، از لحاظ اقتصادی بسیار به‌صرفه باشد. در حال حاضر کشور ما با کمبود جدی چوب روبه‌رو است و این یک پیامد منفی را دربر دارد.
- افزایش قیمت چوب توسط قاچاق چوب در جهت نابودی جنگل‌های طبیعی یک تهدید جدی محسوب می‌شود.
- انگیزه را برای افزایش قاچاق چوب بالا می‌برد.
- کارخانجات صنایع چوب و سلولزی در کشور ملزم به تعطیلی می‌شوند.
- ورود چوب‌های آلوده به آفات و بیماری از مرزهای کشور به‌صورت غیرقانونی افزایش می‌یابد.
- در بازار چوب آشفتگی وجود دارد و بورس بازی‌های ناسالم در این بخش افزایش می‌یابد.
زراعت چوب تنها برای کشت و کار و فروش نیست و از دیدگاه‌های دیگر نیز قابلیت بررسی را دارد. در بین درختان کشت ترکیب نیز قابلیت اجرایی را دارد. به‌طورکلی در بین درختان گونه‌های غیر درختی دیگری از قبیل یونجه، لوبیا و غیره قابل‌کشت هستند که حتی می‌توانند به‌عنوان منابع چرای دام‌ها به‌کار گرفته شوند و در برابر کود موردنیاز برای رشد درختان فراهم گردد. مناطق درخت‌کاری شده می‌تواند یک محل مناسب برای گردشگری به‌حساب آید و درآمد نسبتاً قابل‌توجهی را برای زارعان به‌همراه داشته باشد. از نظر ملی کاستن وابستگی به واردات چوب می‌تواند از خروج ارز کشور جلوگیری کرده و در صورت نیاز اقدام به صادرات این محصولات پرمصرف کرد.
مشکلات و عوامل موفق نبودن طرح زراعت چوب در ایران
در ادامه قصد داریم به یکسری آسیب‌ها و مشکلات در موفق نبودن این طرح بپردازیم:
- آب‌بری بسیار بالا
- دوره بازدهی بالا
- هزینه‌های بسیار بالای کشت و داشت و بهره‌برداری
- بهره‌وری بسیار پایین نسبت به دیگر الگوهای کشت
- نبود نهادهای اولیه برای تحقق طرح
- نبود پشتوانه کارشناسی در اظهارات مسئولین سازمان جنگل‌ها
امروزه با تخریب بی‌رویه جنگل‌ها کشور با کمبود چوب موردنیاز مواجه شده است. برای جبران این مشکل راه‌های جایگزین برای کاهش فشار و تخریب جنگل‌های کشور وجود دارد. یکی از مهم‌ترین روش‌ها زراعت چوب در مناطق متعدد کشور است که این کار از نظر محیط‌زیست و هم اقتصادی می‌توان توجیه مناسبی برای زارعان چوب باشد. سازمان جنگل و مراتع می‌توانند با کشت نهال‌های جدید تا حدودی مشکل کمبود چوب را برطرف کنند.
برای ارتباط با ما و ثبت نظرات و پیشنهادهای خود می‌توانید از روش زیر در تماس باشید.
