تعریف چوب و جواب دادن به پرسش چوب چیست بستگی به این دارد که از چه دیدی بخواهیم به این ماده نگاه کنیم. بستگی به نوع چوب و تعاریف مختلف، ۳ تعریف از چوب داریم. تعریف گیاه‌شناسی، تعریف تجاری یا تجارتی و تعریف صنعتی یا فنی.
تعریف گیاه‌شناسی چوب
مجموعه‌ای از بافت‌های ثانویه که اصطلاحاً حالتی «لینینی» شده دارند. این بافت‌ها در گیاهان آوندی بین مغز و لایه‌ی زاینده یا کامبیوم چوب، قرار می‌گیرند. مغز و لایه زاینده‌ی شاخه‌ها، ریشه و ساقه، میزبان این بافت‌ها هستند.
تعریف تجارتی چوب
در تعریف تجارتی از چوب گفته می‌شود که قسمت‌های داخلی شاخه، ریشه و ساقه درختان و درختچه‌ها، چوب است. این قسمت‌ها قابلیت این را دارند که برای مصارف مختلفی صرف شوند. همچنین می‌توان با کار کردن روی آن‌ها به میزان ارزش چوب‌ها و مرغوبیت آن‌ها افزود. برای مثال تهیه کردن تخته چند لایه با استفاده از چوب راش یک استفاده تجارتی از چوب محسوب می‌شود.
تعریف صنعتی چوب
در این نوع از تعریف چوب ، پاسخ به پرسش چوب چیست می‌شود: چوب ماده‌ای جامد، متخلخل و فیبری شکل است که ساختمان یاخته‌ای آن سازمان یافته است. در ضمن با توجه به این‌که چوب، قسمت داخلی برخی از اجزای درخت است و درخت نیز یک ماده زنده است، قطعاً به طور دائم از تغییرات محیط تاثیر می‌پذیرد پس نوع چوب یک گونه‌ی به خصوص از درخت نیز می‌تواند خواص متفاوتی با چوبی دیگر از همان درخت داشته باشد. در واقع زمان و مکان روی ساختار و خواص چوب تاثیر می‌گذارند.
در بحث ساخت سازه چوبی ، الوار چوب و ساخت بنای چوبی ما بیشتر با تعریف فنی و مهندسی از چوب سر و کار خواهیم داشت. پس در ادامه مقاله نیز به همین تعریف بیشتر خواهیم پرداخت
ویژگی‌های ذاتی چوب
در توصیف این ویژگی‌های باید گفت که چوب ماده‌ای ناهمگن، «هرسو نایکسان» و دارای ساختمان شیمیایی خاص است.
ناهمگن بودن چوب به چه معنا است؟
از آنجایی که یاخته‌های متفاوتی اجزای تشکیل‌دهنده چوب هستند، به این ماده ناهمگن گفته می‌شود. فیبر، آوندها، پارانشیم یا اشعه چوبی و … از جمله‌ی این یاخته‌ها هستند. در ضمن باید دانست که هر کدام از این موارد در فصل‌های مختلف رویش گیاهی، شکل خاصی دارند. به همین دلیل است که در تعریف چوب به برخی از انواع چوب، چوب بهاره می‌گویند و در مقابل آن نوع چوب تابستانه نیز قرار دارد.
هرسو نایکسان چیست؟
برخی از منابع در پاسخ به سوال چوب چیست ؟ این ماده را عنصری هرسو نایکسان معرفی کرده‌اند. این ویژگی به این خاطر به چوب اطلاق می‌شود که بافت‌های مختلف آن در جهات متفاوتی قرار داشته و رشد می‌کنند و برخی از این بافت‌ها در راستای خود درخت رشد می‌کنند مانند آوندها و الیاف درخت. برخی از بافت‌ها عمود بر راستای درخت قرار دارند مانند اشعه چوبی یا پارانشیم.
با در نظر گرفتن هرسو نایکسان بودن و ناهمگن بودن چوب، نتیجه گرفته می‌شود که هر چوب دارای ۳ جهت متفاوت است. مورد اول جهت طولی بوده که در جهت آوندها، الیاف و فیبر (در پهن‌برگان) و تراکید (در سوزنی‌برگان) است. این جهت موازی با طول درخت است.
جهت بعدی جهت مماس است که مماس بر دایره سالانه چوب قرار دارد؛ و جهت سوم نیز جهت شعاعی است که هم‌جهت با خط فرضی مستقیمی است که از ناحیه پوست به مغز درخت متصل می‌شود.
ساختار شیمیایی چوب
یکی دیگر از انواع تعریف چوب مربوط به ساختار شیمیایی آن است که زیرمجموعه تعریف صنعتی یا فنی از چوب قرار می‌گیرد. ساختار شیمیایی این ماده به گونه‌ای شکل گرفته است که چوب را به عامل جذب رطوبت تبدیل کرده است. ویژگی جذب کردن رطوبت توسط چوب باعث شده است که این ماده به محض این‌که در محیطی مرطوب قرار بگیرد، شروع به جذب کردن آب نماید.
همین‌طور باید دقت داشت که اگر چوب در محیطی خشک واقع شود بخشی از آب خود را از دست خواهد داد؛ زیرا هر نوع چوب با هر ساختاری سعی دارد که خود را در حالت تعادل با محیطی که در آن است، قرار دهد. باید دقت داشت برای به تعادل در آمدن با محیط و به تناسب تغییر حالتی که دارد، خواص چوب نیز تغییر خواهد کرد. خواص فیزیکی و خواص شیمیایی هر دو متغیر خواهند شد.
این تغییرات به گونه‌ای است که با جذب کردن آب ابعاد چوب در جهت‌های مختلف زیادتر شده، وزن مخصوص آن افزایش پیدا می‌کند و در مقابل پایداری چوب در برابر نیروهای مختلف کاهش پیدا خواهد کرد.
نکته‌ای که باید به آن دقت کرد این است که در صورت دفع آب توسط چوب، خواص چوب و مواردی که ذکر شد برعکس خواهند شد؛ یعنی پایداری چوب افزایش پیدا می‌کند، ابعاد آن کاهش پیدا کرده و وزن مخصوص آن نیز کم می‌شود.
تغییرات چوب چیست ؟
تغییرات چوب چیست ؟ در پاسخ به این سوال باید گفت تغییراتی که در چوب ایجاد می‌شود به دو دسته تغییرات در بین گونه‌های چوب و تغییرات در داخل گونه‌های چوب، دسته‌بندی می‌شود.
تغییرات وابسته به نوع چوب یا در بین گونه‌ها
همان‌طور که می‌دانیم چوب‌ها گونه‌های مختلفی دارند مانند بلوط، راش، توسکا، کاج و … . این چوب‌ها از لحاظ خواص چوب مانند خواص فیزیکی، مکانیکی و کاربردی، با یکدیگر متفاوت هستند. در نظر گرفتن هر کدام از این نوع چوب‌ها می‌تواند تعریف چوب را تحت شعاع قرار دهد. پس نباید یک نوع چوب را ملاک شناخت این ماده قرار داد.
برای مثال در بین چوب‌های ایرانی و از لحاظ ساختمان چوب، بلندترین الیاف متعلق به چوب‌های گردو، توسکا، ممرز و چنار است. حال اگر بخواهیم تفاوت بین چوب‌های ایرانی را از لحاظ ساختمان شیمیایی آن‌ها در نظر بگیریم باید گفت بیشترین مواد معدنی یا درصد خاکستر در انواع چوب گز، سیاه تاغ، ممرز و زرد تاغ پیدا می‌شود.
حتی تغییرات انواع چوب را باید به توجه به محیط رشد آن‌ها نیز در نظر گرفت. برای مثال درخت بلوط اگر در رویشگاهی مناسب رشد کند، چوب با ارزشی تولید می‌کند که از جمله موارد مصرف آن تهیه روکش‌های چوبی است ولی اگر همین درخت در یک محیط نامناسب پرورش داده شود، صرفاً می‌توان از چوب آن به عنوان هیزم استفاده کرد.
تغییرات انواع چوب در داخل گونه‌ها
عواملی که می‌تواند روی خواص چوب‌هایی از یک گونه یکسان تاثیر بگذارد شامل موارد ذیل می‌شود.
- خاک
- اقلیم
- ارتفاع از سطح دریا
- جهت تابش خورشید
- روش‌های جنگلداری
- نوع توده جنگلی
تاثیر نوع خاک در چوب
گونه‌های زبان گنجشک و بلوط از جمله انواع چوب هستند که تاثیر خاک روی آن‌ها بسیار پر رنگ و واضح است. برای مثال اگر این چوب‌ها بر بستری رسی رشد نمایند، چوب به دست آمده چنان مقاوم خواهد بود که می‌توان از آن در ساخت سازه چوبی ، بنای چوبی یا ویلای چوبی استفاده کرد.
حال اگر همین چوب‌ها در بستری دارای خاک شنی یا خشک رشد نمایند، تبدیل به چوب‌هایی با مقاومت اندک می‌شوند که صرفاً برای تولید روکش چوبی می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.
تاثیر اقلیم و ارتفاع از سطح دریا
تاثیر این عوامل روی نوع چوب و خواص درخت راش بسیار واضح هستند. برای مثال مرغوب‌ترین درختان و چوب‌های راش در شمال ایران و در ارتفاعی بین ۰ تا ۱۵۰۰ متر از سطح دریا عمل می‌آیند. بر اساس مطالعاتی که روی راش‌های شمال ایران و تاثیر ارتفاع از سطح دریا روی آن‌ها انجام گرفته، مشخص شده است که رویش قطری سالانه این درختان، در دو منطقه گرگان و نوشهر در مقایسه با مناطق نکا، اسالم و سنگده بیشتر بوده است. ولی در مقابل مرغوبیت چوب راش این مناطق در مقایسه با مناطق ذکر شده‌ی دیگر، کمتر است.
با توجه به این عوامل می‌توانید متوجه شوید که تعریف چوب و دادن پاسخی روشن به سوال چوب چیست بستگی به عوامل و متغیرهای زیادی دارد. در ادامه‌ي این مقاله با آمیتیس همراه باشید.
در ادامه‌ی مبحث تاثیرگذاری اقلیم و ارتفاع از سطح دریا روی چوب‌هایی از یک گونه، باید به درختان کاج اشاره کرد. کاج جنگلی از لحاظ پراکنش بسیار انعطاف‌پذیر بوده و دامنه وسیعی دارد جوری که امکان کاشت آن در هر نوع خاکی وجود دارد.
حال اگر کاج روی خاک‌های فقیر و در ارتفاعاتی که محیط آن‌ها نسبتاً اسیدی است بکاریم، دایره‌های سالانه آن باریک بوده و رشدش ضعیف خواهد بود. این نوع چوب کاج بیشتر برای تهیه تیر شبکه برق و ارتباطات مناسب خواهد بود؛ اما اگر همین گونه‌ی کاج را در مناطق پست و دشت‌ها که خاک غنی‌تری دارند بکاریم، رشد سریع‌تر و دایره‌های سالانه پهنی‌تری خواهد داشت ولی چوب آن نسبت به کاج پرورش یافته در ارتفاعات و خاک فقیر، نامرغوب‌تر خواهد بود.
تاثیر جهت تابش خورشید
در توضیح تاثیر این عامل روی کیفیت چوب‌هایی از یک گونه، باید اشاره کرد درختانی که در حاشیه جنگل‌ها واقع می‌شوند و به طور پیوسته در معرض تابش نور خورشید هستند، در نهایت چوبی نامرغوب تولید خواهند کرد. چنین درخت‌هایی چوبی با ساختمان نامتجانس تولید کرده که عوارض آن را می‌توان از روی پوست درخت نیز تشخیص داد. همچنین در هنگام خشک کردن چوب نیز می‌توان متوجه کم کیفیت بودن این چوب‌ها شد.
تاثیر روش جنگلداری و نوع توده جنگلی
در توضیح تاثیر این عوامل می‌توان دوباره مثال درختان راش و چوب تولیدی آن‌ها را استفاده کرد. برای مثال توده‌های جنگلی راش که به صورت انبوه و همسان نگهداری می‌شوند، چوب‌هایی تولید می‌کنند که از لحاظ ساختمانی مرغوب‌تر و منظم‌تر هستند. در مقابل در جنگل‌های «تک گزیده» چوب‌های راش دوایری نامنظم دارند و نامرغوب‌تر هستند.
همین موضوع در مورد درخت و نوع چوب بلوط نیز قابل مشاهده است. برای مثال بلوط‌هایی که در توده جنگلی و به صورت دانه‌زاد پرورش داده شده باشند چوب تولیدی بسیار با ارزشی داشته که از آن برای تهیه مواردی مانند روکش استفاده می‌کنند. در حالی که چوب‌های بلوطی که به صورت شاخه‌زاد پرورش پیدا کرده‌اند بیشتر مناسب مصرف به صورت هیزم و سوخت هستند. تفاوت کیفیت چوب بلوط غرب ایران با بلوط‌های شاخه‌زاد شمال ایران نیز در همین مسئله نهفته است.
در صورتی که اطلاعاتی در مورد انواع چوب‌ها دارید یا نظری در مورد تعریف چوب و سوال چوب چیست ؟ دارید، لطفاً در بخش کامنت‌ها آن‌ها را با ما به اشتراک بگذارید.
